Κάθε χρόνο, στην Ελλάδα, μερικές χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν από μη φυσικά αίτια, δηλαδή σκοτώνονται. Ως αιτία του θανάτου τους μπορεί να καταγράφεται κάποιο ακραίο φαινόμενο (κατολίσθηση, πλημμύρα, πυρκαγιά, καύσωνας, ψύχος), πλημμελή μέτρα προστασίας στους χώρους εργασίας (εργατικά δυστυχήματα), η ανθρωποκτονία (εξ αμελείας ή με δόλο), η αυτοκτονία, τα ναυάγια, οι τροχαίες συγκρούσεις και άλλα συμβάντα που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο των καθημερινών κοινωνικών μας δραστηριοτήτων. Αλήθεια, πόσο συχνά είναι τέτοια θανατηφόρα περιστατικά και πώς αυτά αποτυπώνονται και συζητούνται στη δημόσια σφαίρα; Εν τέλει, υπάρχει όντως κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα ή μήπως ανησυχούμε -αν ανησυχούμε- για λάθος πράγματα;
Καθρέφτη – καθρεφτάκι μου από τι κινδυνεύω περισσότερο;
Αρχικά με την τυπογραφία και στη συνέχεια με τις ηλεκτρονικές και ψηφιακές τεχνολογίες, η εικόνα που σχηματίζουμε για τον κόσμο μας είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα του τεράστιου αριθμού πληροφοριών που δεχόμαστε, πλέον σχεδόν ασταμάτητα. Τόσο τα media, όσο και τα λεγόμενα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ), δεν μας διευκολύνουν απλώς να σχηματίσουμε μια πληρέστερη εικόνα της πραγματικότητας (ό,τι κι αν σημαίνει η λέξη), αλλά έχουν εξελιχθεί τόσο πολύ που μπορούν ακόμα και να αναγνωρίσουν τη (μονα)δική μας πραγματικότητα και να μας παρέχουν μόνο εκείνες τις πληροφορίες που την υποστηρίζουν.
Για να δούμε τι λένε 6 ειδησεογραφικά websites και το Twitter για τη συχνότητα των περιστατικών και τον αριθμό των νεκρών από 4 κατηγορίες θανατηφόρων συμβάντων:
- ανθρωποκτονίες (εξ αμελείας ή με δόλο, απόπειρες και τελεσμένες)
- αυτοκτονίες (απόπειρες και τελεσμένες)
- εργατικά δυστυχήματα
- τροχαία
Με μια γρήγορη ματιά, θα ‘λεγε κανείς ότι τα παραπάνω γραφήματα είναι πανομοιότυπα και πράγματι είναι: οι σχετικές διαφορές στα πλήθη των δημοσιεύσεων των 4 θεματικών κατηγοριών είναι εντυπωσιακά ίδιες στα websites και στο Twitter. Tα περισσότερα άρθρα και τα περισσότερα tweets αναφέρονται σε ανθρωποκτονίες, δεύτερα έρχονται τα τροχαία, τρίτες οι αυτοκτονίες και τελευταία τα εργατικά δυστυχήματα.
Αν και η διαφορά στους απόλυτους αριθμούς ανάμεσα στα media και στο twitter είναι τεράστια (τα πλήθη των tweets είναι σχεδόν δεκαπλάσια των δημοσιευμάτων στα media), απ’ ό,τι φαίνεται, υπάρχει απόλυτη συμφωνία στην ιεράρχιση του ενδιαφέροντος για τα εξεταζόμενα συμβάντα. Άραγε τα media έχουν όντως επιβάλλει την ατζέντα τους στη δημόσια συζήτηση; Μήπως συμβαίνει το ανάποδο ή μήπως είναι απλώς τυχαίο; Αν και δεν το μετρήσαμε στο δείγμα μας (ακόμα), η αίσθησή μας είναι ότι πάρα πολλά από τα tweets γίνονται (και αυτόματα) από ειδησεογραφικά sites που μας καλούν να διαβάσουμε περισσότερα στα άρθρα τους.
Πάντως, για έναν εξωγήινο ή για έναν ιστορικό/μελετητή από το μακρινό μέλλον, το μήνυμα μοιάζει ξεκάθαρο: το 2020, η Ελλάδα μαστιζόταν από δολοφονίες (ας μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα το 2020 ήταν μακράν η πιο επιτυχημένη ευρωπαϊκή χώρα στην αντιμετώπιση της covid-19!).
Σύντομη διακοπή για τα ψιλά γράμματα
Αφού αυτή η έρευνα είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη και φιλοδοξεί να εξάγει ασφαλή συμπεράσματα, πριν προχωρήσουμε παρακάτω, θα πρέπει να πούμε δυο λόγια για τα στοιχεία.
Για τη συλλογή δεδομένων από ειδησεογραφικά websites συμβουλευτήκαμε τη λίστα του Reuters για το 2020 και επιλέξαμε τα 6 ειδησεογραφικά sites που ήταν ευκολότερα στην εξόρυξη των άρθρων τους με τη γλώσσα προγραμματισμού python και τις σχετικές βιβλιοθήκες (requests και beautifulSoup). Τα επιλεγμένα websites αναγράφονται στον παρακάτω πίνακα (ο πίνακας περιλαμβάνει και τα κείμενα που συλλέξαμε από το Twitter).
Τόσο από τα επιλεγμένα websites όσο και από το Twitter συλλέχτηκαν τα πλήρη κείμενα όλων των δημοσιεύσεων του 2020, οι οποίες μπορούν να βρεθούν με τους εξής όρους αναζήτησης: ανθρωποκτονία, δολοφονία, συζυγοκτονία, γυναικοκτονία, αυτοκτονία, εργατικό ατύχημα και τροχαίο. Είναι καλό να επισημάνουμε ότι, παρότι οι δημοσιεύσεις σχετικά με την αυτοκτονία είναι συγκριτικά λίγες, ωστόσο, μερικές από αυτές αφορούν και μη αυτοκτονικά περιστατικά (π.χ. “Ο Παναθηναϊκός αυτοκτόνησε στο Βελιγράδι”). Ομοίως, μερικά από τα ήδη ελάχιστα κείμενα που επέστρεψε η αναζήτηση του όρου “εργατικό+ατύχημα” αναφέρονται κυρίως στις αλλαγές της εργατικής νομοθεσίας τον Μάρτιο και τον Οκτώβριο του 2020 (π.χ. Ν. 4738/2020 – ΦΕΚ Α’ 27-10-20, «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας και άλλες διατάξεις»). Καμία δημοσίευση δεν διαγράφηκε, καθώς θεωρούμε ότι για τους σκοπούς της έρευνας, που ήταν η καταγραφή των γενικών τάσεων και όχι η ακριβής ανάλυση του περιεχομένου των κειμένων, τέτοιες δημοσιεύσεις δεν επηρεάζουν τα γενικά συμπεράσματα που μπορούμε να εξάγουμε.
Η επιλογή του 2020 σαν έτος αναφοράς, έγινε επειδή τη χρονική στιγμή που διεχήχθη η έρευνα τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία από την Ελληνική Αστυνομία (ΕΛ.ΑΣ.) για τα καταγεγραμμένα περιστατικά και τους αριθμούς των θυμάτων ήταν από το 2020 (τα στοιχεία για το κάθε έτος δημοσιεύονται περίπου 6 μήνες μετά το τέλος του). Η σύγκριση της εικόνας της πραγματικότητας που συνάγεται από τις δημοσιεύσεις στα media και τα ΜΚΔ με τα στοιχεία των καταγεγραμμένων συμβάντων και θανάτων ήταν εξ αρχής ένας από τους κύριους στόχους αυτής της έρευνας.
Επιστροφή στα γνωστά
Αν κάποιος έχει την εντύπωση ότι η Ελλάδα είναι “αμέρικαν μπαρ” με το “κάθε καρυδιάς καρύδι” (ντόπιο ή ξενόφερτο) που “κυκλοφορεί ανεξέλεγκτα δίπλα μας και δολοφονεί όποιον βρει μπροστά του”, δεν θα έπρεπε να μας κάνει εντύπωση. Τόσο στα 6 εξεταζόμενα websites όσο και στο Twitter, φαίνεται ότι η συζήτηση για τις ανθρωποκτονίες βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος.
Εξαίρεση στον κανόνα κυριαρχίας των κειμένων σχετικά με ανθρωποκτονίες αποτελούν το naftemoriki.gr (πρώτα σε πλήθος είναι τα άρθρα για τροχαία) και το newsbomb.gr (οι ανθρωποκτονίες είναι πρώτες μαζί με τα τροχαία). Σε όλα τα Μέσα (και στο twitter), οι αυτοκτονίες είναι τρίτο θέμα (στο lifo.gr είναι μαζί με τα τροχαία στη 2η/3η θέση), ενώ τα εργατικά ατυχήματα κατατάσσονται τελευταία με ελάχιστο ποσοστό: από 0,6% (cnn.gr) έως 2,9% (dikaiologitika.gr).
Και τι λένε δηλαδή τα στοιχεία;
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που δημοσίευσε η ΕΛ.ΑΣ. για το 2020, θα λέγαμε ότι η κατάσταση ήταν λίγο (sic) διαφορετική.
Όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα και ακόμα καλύτερα στα παρακάτω γραφήματα, οι ανθρωποκτονίες (από αμέλεια ή με δόλο, απόπειρες και τελεσμένες) ήταν 281, ενώ πρώτα σε πλήθος συμβάντων και νεκρών ήταν τα τροχαία (9381 συμβάντα, 550 νεκροί), όπως πρώτα είναι κάθε χρόνο ακόμα και τις χρονιές με περιορισμούς στις μετακινήσεις λόγω covid. Τα αυτοκτονικά περιστατικά (απόπειρες και τελεσμένα) ήταν 4πλάσια των ανθρωποκτονικών περιστατικών με 3πλάσιους νεκρούς και τα εργατικά δυστυχήματα 6πλάσια, αν και με λιγότερους από τους μισούς νεκρούς (από τους νεκρούς των ανθρωποκτονιών).
Είτε σε ραβδογράμματα είτε σε κυκλικά διαγράμματα, η διαφορά ανάμεσα στην εικόνα που σχηματίζεται από τα Μέσα και στην εικόνα που δίνουν τα καταγεγραμμένα στοιχεία είναι τεράστια: το 86% των νεκρών από τις 4 εξεταζόμενες κατηγορίες συμβάντων, το 2020, προήλθε από τροχαία και αυτοκτονίες.
Μ’ άλλα λόγια:
Οι ανθρωποκτονίες ευθύνονται για το 10,9% των νεκρών στις 4 εξεταζόμενες κατηγορίες συμβάντων (ανθρωποκτονίες, αυτοκτονίες, εργατικά δυστυχήματα, τροχαία), αλλά σαν θέμα απασχολούν το 58,7% της αρθρογραφίας των 6 websites και το 56,9% των μηνυμάτων στο Twitter.
Τα τροχαία ευθύνονται για το 46,3% των νεκρών στις συγκεκριμένες κατηγορίες, αλλά σαν θέμα απασχολούν το 31% της αρθρογραφίας των 6 εξεταζόμενων ειδησεογραφικών sites και το 35,2% των μηνυμάτων στο Twitter.
Οι αυτοκτονίες ευθύνονται για το 37,9% των νεκρών, αλλά σαν θέμα απασχολούν το 9,2% της αρθρογραφίας και το 6,4% των μηνυμάτων στο Twitter.
Τα εργατικά δυστυχήματα ευθύνονται για το 4,9% των νεκρών, αλλά σαν θέμα απασχολούν το 1.1% της αρθρογραφίας και το 1,5% των μηνυμάτων στο Twitter.
Η αρθρογραφία και τα tweets παρακολουθούν την επικαιρότητα;
Όπως φαίνεται στα παρακάτω γραφήματα και στις 4 κατηγορίες συμβάντων υπάρχει μια σχετική παρακολούθηση της επικαιρότητας κυρίως στις αυτοκτονίες και στα τροχαία. Σε όλες γενικά τις κατηγορίες, η αυξομείωση των ράβδων με πράσινο (αρθρογραφία) φαίνεται να συμβαδίζει με τις κλήσεις της καμπύλης των νεκρών από μήνα σε μήνα (μπλε γραμμή). Το ίδιο παρατηρούμε γενικά ότι ισχύει και για τα tweets (ψηλές ράβδοι).
Κατά την επισκόπηση των γραφημάτων, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι, παρά το γεγονός ότι όλα τα γραφήματα είναι ισομεγέθη και οι ράβδοι εκτείνονται σε όλο το ύψος, οι κλίμακες είναι διαφορετικές (προσέξτε τις τιμές στους αριστερούς και δεξιούς κάθετους άξονες).
Σε όλα τα περιστατικά του 2020, υπάρχει μια σχετική κάμψη στους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, η οποία πιθανώς οφείλεται στην καραντίνα. Ωστόσο, η συζήτηση για τις αυτοκτονίες στο Twitter δεν φαίνεται να σημειώνει κάμψη.
Ακόμα μια σημείωση που οφείλουμε να κάνουμε είναι ότι η κόκκινη και η μπλε γραμμή (περιστατικά και νεκροί αντίστοιχα) αναφέρονται στα ελληνικά δεδομένα, αλλά η ειδησεογραφία και τα tweets, όπως φαίνεται παρακάτω, αναφέρονται στο παγκόσμιο περιβάλλον.
Εντάξει! Υπάρχει ποσοτική δυσαναλογία. Αλλά τι γράφουν τόσα άρθρα και tweets;
Όταν έχουμε μπροστά μας ένα τόσο μεγάλο αριθμό κειμένων (ουσιαστικά αυτό συμβαίνει στην εποχή της πληροφορίας), πρακτικά υπάρχουν δύο τρόποι προεγγισης: ή θα σταχυολογήσεις κάποια δημοσιεύματα και θα τα μελετήσεις περιπτωσιολογικά για να βγάλεις τα συμπεράσματά σου, αλλά δεν θα ξέρεις αν έχεις όντως εξετάσει τα σημαντικότερα, είτε θα τα πλύνεις σε ομάδες σ’ έναν κουβά και θα δεις τι χρώμα παίρνει κάθε φορά το νερό, χωρίς όμως να ξέρεις τι ακριβώς σημαίνει η κάθε απόχρωση – ξέρεις απλώς ότι μοιάζουν ή διαφέρουν.
Όπως και να’χει, η δεύτερη μέθοδος είναι αυτή που ακολουθήσαμε. Τα κείμενα, ήταν από τη συλλογή τους χωρισμένα σε 2 ομάδες: websites/twitter και σε 4 υποομάδες: ανθρωποκτονίες/αυτοκτονίες/εργατικά ατυχήματα/τροχαία. Αρχικά, αναζητήσαμε εκείνες τις λέξεις ή τα ζευγάρια λέξεων που εμφανίζονται συχνότερα. Τα αποτελέσματα, παρουσιάζονται στα παρακάτω γραφήματα:
Με τις συχνότερα εμφανιζόμενες λέξεις/φράσεις στις ομάδες κειμένων μπορούμε να σχηματίσουμε μια αρκετά ικανοποιητική άποψη για το τι αναφέρεται ή συζητείται. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι ακόμα και μόνο με τα 20 συχνότερα εμφανιζόμενα ζευγάρια λέξεων μπορούμε να παρουμε μια εικόνα της θεματολογίας και του ύφους.
Σχετικά με την ανθρωποκτονία, τόσο στα sites όσο και στο Twitter, η θεματολογία είναι κοινή. Η συζήτηση αφορά κυρίως κάποιες λίγες επώνυμες υποθέσεις από την Ελλάδα (Φύσσας, Κωστόπουλος, Τοπαλούδη) και το εξωτερικό (Φλόιντ, Σουλεϊμανί). Το όνομα του Τζορτζ Φλόιντ εμφανίζεται κατά 15% στα άρθρα των εξεταζόμενων websites και κατά 25% στα tweets (στα ελληνικά και στα αγγλικά)! Μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα κείμενα των sites και στα tweets είναι η παρουσία φράσεων στα sites όπως “σύμφωνα (με) πληροφορίες”, “απε μπε”, “πληροφορίες απε” οι οποίες δηλώνουν αναφορά στις πηγές της είδησης (στα tweets, υπάρχει συνήθως παραπομπή σε κάποιο url).
Το ίδιο ισχύει στις αυτοκτονίες, αλλά και στις υπόλοιπες κατηγορίες: πολύ ψηλά σε συχνότητα εμφάνισης στα κείμενα των sites βρίσκεται το “σύμφωνα (με) πληροφορίες”. Και εδώ βρίσκουμε κάποια ονόματα θυμάτων.
Στα εργατικά ατυχήματα, στα sites φαίνεται να γίνονται περισσότερες αναφορές στους θεσμούς και στη νομοθεσία, ενώ στα tweets, στις πιο συχνά εμφανιζόμενες φράσεις βρίσκουμε τη “motor oil” που αφορά κατονομασία επιχειρήσης (το περιστατικό συνέβη 1/2/2020), η οποία απουσιάζει από τη λιστα των 20 συχνότερα εμφανιζόμενων ζευγών λέξεων στα ειδησεογραφικά sites.
Στα τροχαία, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι φράσεις στα κείμενα των sites “λιανικό εμπόριο”, χονδρικό εμπόριο”, εξειδικευμένα καταστήματα”, “μεσολαβούν (στην) πώληση”, “αντιπρόσωποι μεσολαβούν” και “εμπορικοί αντιπρόσωποι”, οι οποίες σίγουρα αξίζει να εξεταστούν περισσότερο.
Μια ευκρινέστερη και πληρέστερη εικόνα των συχνότερα εμφανιζόμενων λέξεων μας δίνουν τα παρακάτω γραφήματα.
Συχνότερες λέξεις: Ανθρωποκτονία
Συχνότερες λέξεις: Αυτοκτονία
Συχνότερες λέξεις: Εργατικό ατύχημα
Συχνότερες λέξεις: Τροχαίο
Πόσο μοιάζουν μεταξύ τους τα κείμενα των διαφορετικών Μέσων;
Οι συχνότερες λέξεις και ζεύγη λέξεων μας δίνουν μια πρώτη εικόνα διαφορών και ομοιοτήτων των κειμένων. Ίσως όμως οι αριθμοποιημένες λέξεις, μας δίνουν μια καλύτερη εικόνα. Στη συνέχεια της επεξεργασίας των δεδομένων, τα κείμενα αριθμοποιήθηκαν (vectorization) σύμφωνα με τις λέξεις που περιείχαν και συγκρίθηκε η ομοιότητά τους. Το αποτέλεσμα αποτυπώνεται στα παρακάτω γραφήματα:
Τα γραφήματα παρουσιάζουν, σε κάθε κατηγορία, το βαθμό συσχέτισης των κειμένων από κάθε site και το twitter με όλα τα υπόλοιπα. Το 1 σημαίνει πλήρη ομοιότητα (και εμφανίζεται στη σύγκριση κάθε ομάδας κειμένων με τον εαυτό της) και το 0 σημαίνει πλήρη διαφοροποίηση. Επομένως, σε μακροσκοπικό επίπεδο, όσο πιο ανοιχτόχρωμος είναι συνολικά ένας χάρτης τόσο περισσότερες ομοιότητες έχουν τα κείμενα μεταξύ τους.
Σημείωση: Είναι και πάλι σημαντικό να επισημάνουμε ότι το χρώμα είναι ένας αρκετά σημαντικός δείκτης, αλλά δεν θα πρέπει να αγνοούμε τις κλίμακες (δείτε τις τιμές στις δεξιά κάθετες στήλες): στις αυτοκτονίες τα κουτάκια στο twitter έχουν εντονότερο σκούρο χρώμα, αλλά οι τιμές τους είναι πάνω από 0,5, ενώ στα εργατικά δυστυχήματα και στα τροχαία, τα σκουρόχρωμα κουτάκια του twitter είναι λιγότερο σκούρα από εκείνα των αυτοκτονιών, αλλά οι τιμές τους είναι κάτω από 0,32 (το 0 σημαίνει πλήρη διαφορά και το 1 πλήρη ομοιότητα).
Τις μεγαλύτερες ομοιότητες στα κείμενα των διάφορων Μέσων φαίνεται ότι τις έχουμε στις ανθρωποκτονίες. Όπως είπαμε παραπάνω, υπολογιστικά εργαλεία που εξάγουν γραφήματα όπως οι παραπάνω χάρτες συσχετίσεων, μας βοηθούν να δούμε με σχετική ακρίβεια διαφορές και ομοιότητες. Η αιτιολόγηση όμως των διαφορών και ομοιοτήτων, εφόσον δεν ερευνώνται εστιασμένα, παραμένει μια κυρίως εικοτολογική υπόθεση.
Με την παραπάνω επισήμανση και εφόσον αυτή η έρευνα δεν επικεντρώνεται στην ποιοτική εξέταση των διαφορών, η ομοιότητα των κειμένων για τις ανθρωποκτονίες ίσως να οφείλεται ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων συνήθως όλοι είμαστε με το θύμα και ίσως αυτό να δίνει και μια εξήγηση για την πλειονότητα των κειμένων σε αυτή την κατηγορία. Από την άλλη, η μεγάλη ομοιότητα θα μπορούσε να οφείλεται και σε πολλές αντιγραφές και επαναλήψεις κειμένων, γεγονός που θα μπορούσε επίσης να δικαιολογήσει και αμφίδρομα την πλειονότητα των κειμένων της κατηγορίας (μοιάζουν γιατί είναι πολλά και είναι πολλά γιατί αναπαράγονται τα ίδια). Πάντως, η ομοιότητα στις ανθρωποκτονίες αφορά τα κείμενα των sites. Tα tweets φαίνεται πως διαφέρουν αρκετά, αλλά αυτό ισχύει για όλες τις κατηγορίες (η διαφορά των tweets θα μπορούσε να οφείλεται και στην εγγενώς περιορισμένη τους έκταση).
Οι μεγαλύτερες διαφορές φαίνεται πως υπάρχουν στα κείμενα για τα εργατικά δυστυχήματα. Περισσότερο φαίνεται ότι μοιάζουν τα κείμενα του lifo.gr με του naftemporiki.gr και του cnn.gr με του newsbomb.gr.
Στις αυτοκτονίες, μοιάζουν περισσότερο το cnn, το dikaiologitika, το newsit και το newsbomb.gr, ενώ και στα τροχαία μοιάζουν πολύ το dikaiologitika, το newsit και το newsbomb.
Συγκρίνοντας το βαθμό ομοιότητας των κειμένων όχι μόνο συνολικά ανά Μέσο (websites/tweets), αλλά και ανά θεματική κατηγορία (ανθρωποκτονία/αυτοκτονία/εργατικό συστύχημα/τροχαίο) στα 2 είδη Μέσων, βλέπουμε ότι οι διαφορές είναι μεγάλες. Η μεγαλύτερη σχετική ομοιότητα καταγράφεται μεταξύ των κειμένων για ανθρωποκτονίες και αυτοκτονίες στα ειδησεογραφικά sites (0,8), ενώ μια σχετική ομοιότητα (0,68) καταγράφεται στα websites και μεταξύ των κειμένων για αυτοκτονίες και εργατικά δυστυχήματα. Όσο αφορά το Twitter, μόνο τα tweets για εργατικό δυστύχημα φαίνεται να μοιάζουν κάπως με τα tweets για τροχαία (0,68). Η έντονη διαφοροποίηση που παρατηρείται μεταξύ των tweets στις διαφορετικές θεματικές κατηγορίες καταρρίπτει την προηγούμενη υπόθεσή μας ότι η διαφορά που παρατηρείται μεταξύ των tweets και των websites θα μπορούσε να οφείλεται στη διαφορά της έκτασης των κειμένων τους.
Τελικά όμως, τι νιώθουμε για αυτά τα θανατηφόρα περιστατικά; Τι μας φοβίζει, τι μας θυμώνει και τι μας λυπεί περισσότερο;
Πάλι με τη βοήθεια της python, των υπολογιστών και των συναισθηματικών λεξικών -όσο (αν)αξιόπιστα κι αν είναι αυτά- καταγράψαμε τη συναισθηματική φόρτιση των κειμένων στα websites και στο Twitter, ανά κατηγορία συμβάντων. Πιο συγκεκριμένα αναζητήσαμε σε ποιο βαθμό υπάρχουν τα αρνητικά συναισθήματα στις 4 κατηγορίες και αν διαφοροποιούνται στο πέρασμα των μηνών. Φυσικά, οι μεταπτώσεις και οι διακυμάνσεις στο πέρασμα του χρόνου έχουν να κάνουν και με την έξαρση ή την ύφεση των περιστατικών. Τα αποτελέσματα αποτυπώνονται στα γραφήματα που ακολουθούν.
Τόσο στα sites όσο και στο Twitter, ο θυμός είναι μεγαλύτερος στα κείμενα για ανθρωποκτονίες και αυτοκτονίες. Στα εργατικά, ο θυμός παρουσιάζει τις μεγαλύτερες διακυμάνσεις, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα εργατικά έχουμε και τα σημαντικά λιγότερα κείμενα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το μήνα Μάρτιο, υπάρχει ένα και μόνο άρθρο για τα εργατικά στα sites και αυτό αναφέρεται κυρίως στις αλλαγές των εργασιακών συνθηκών λόγω covid. Στα κείμενα για τα τροχαία, ο θυμός είναι συγκριτικά με τις άλλες κατηγορίες λιγότερος.
Τόσο στα sites όσο και στο Twitter, η αποστροφή είναι επίσης μεγαλύτερη στα κείμενα για ανθρωποκτονίες και αυτοκτονίες. Κι εδώ στα κείμενα και στα tweets για τα τροχαία, η αποστροφή φαίνεται λιγότερη σε σχέση με τις άλλες κατηγορίες συμβάντων.
Όπως φαίνεται στα 3 παραπάνω ζεύγη γραφημάτων, η κατάταξη των θεματικών κατηγοριών ως προς τα αρνητικά συναισθήματα της έκπληξης, της λύπης και του φόβου που προκαλεί ο λόγος των κειμένων, διαφοροποιείται μεταξύ των δημοσιευμάτων στα ειδησεογραφικά websites και των μηνυμάτων που διακινούνται στο Twitter. Στα κείμενα των websites η έκπληξη, η λύπη και ο φόβος είναι ψηλότερα για τις ανθρωποκτονίες και χαμηλότερα για τα τροχαία, ενώ στα tweets τα συναισθήματα αυτά (ιδιαίτερα της λύπης) είναι ψηλότερα για τα τροχαία.
Επισημαίνουμε ξανά ότι το σώμα κειμένων για τα εργατικά δυστυχήματα παρουσιάζει σε όλα τα γραφήματα ακραίες μεταπτώσεις επειδή είναι πολύ μικρό και συνεπώς δεν μπορεί να αξιολογηθεί ισότιμα με τα υπόλοιπα. Με αυτή την επισήμανση, επισκοπώντας το τελευταίο παραπάνω ζεύγος γραφημάτων, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η γενική αρνητικότητα που χαρακτηρίζει τα εξεταζόμενα κείμενα φαίνεται πως είναι μεγαλύτερη για τις ανθρωποκτονίες και τις αυτοκτονίες στα άρθρα των ειδησειογραφικών websites, ενώ στα tweets φαίνεται να είναι μεν επίσης μεγαλύτερη για τις ανθρωποκτονίες αλλά με μικρότερη διαφορά από τις αυτοκτονίες και τα τροχαία.
Οι νεκροί κάτω απ’ το χαλί – Τα κεφάλια στην άμμο
Συμπεράσματα με το καπέλο του επιστήμονα Επικοινωνίας και ΜΜΕ
Για την έρευνα που παρουσιάζουμε εδώ, συγκεντρώσαμε όλα τα άρθρα από 6 ειδησεογραφικά websites (από τη λίστα των 16 πρώτων σε επισκεψιμότητα το 2020, του Reuters) και το Twitter, τα οποία εμφανίζονται στο κάθε Μέσο αναζητώντας τους όρους: ανθρωποκτονία, δολοφονία, συζυγοκτονία, γυναικοκτονία, αυτοκτονία, εργατικό+ατύχημα και τροχαίο. Συλλέξαμε επίσης, από τους στατιστικούς πίνακες που έχει δημοσιεύσει η ΕΛ.ΑΣ. για το ίδιο έτος, τους αριθμούς των καταγεγραμμένων περιστατικών και νεκρών στις κατηγορίες: ανθρωποκτονίες (εξ αμελείας, με δόλο / απόπειρες, τελεσμένες), αυτοκτονίες (απόπειρες, τελεσμένες), εργατικά ατυχήματα και τροχαία.
Οι κύριοι στόχοι της έρευνας ήταν να διερευνηθούν: α) σε ποιο βαθμό το πλήθος των δημοσιευμάτων στα ειδησεογραφικά sites και των posts στο Twitter αντανακλούν το πλήθος των συμβάντων και των νεκρών στις 4 εξεταζόμενες κατηγορίες και β) ποιες και τι είδους ομοιότητες/διαφορές υπάρχουν (αν υπάρχουν) ανάμεσα στα κείμενα των εξεταζόμενων κατηγοριών στα εξεταζόμενα Μέσα.
Όσο αφορά τον πρώτο ερευνητικό στόχο, το συμπέρασμα είναι ότι τόσο στα εξεταζόμενα δημοσιογραφικά sites όσο και στο Twitter, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις ανθρωποκτονίες παρότι, σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα στοιχεία, αποτελούν το 2,24% του συνόλου των εξεταζόμενων περιστατικών και οι νεκροί από κάθε είδους ανθρωποκτονία (εξ αμελείας/με δόλο) αποτελούν το 10,9% του συνόλου των νεκρών στις εξεταζόμενες κατηγορίες θανατηφόρων συμβάντων.
Αντίθετα, ενώ οι αυτόχειρες αποτελούν το 37,9% του συνόλου των νεκρών στις εξεταζόμενες κατηγορίες, οι αυτοκτονίες απασχολούν το 9,2% της αρθρογραφίας και το 6,4% των μηνυμάτων στο Twitter. Ομοίως υποβαθμισμένα στη δημόσια συζήτηση (σε σχέση με το πραγματικό μέγεθος των φαινομένων) είναι τα τροχαία και τα εργατικά δυστυχήματα.
Από τα στοιχεία της έρευνας προκύπτει ότι:
η αναλογία του πλήθος των δημοσιευμάτων στα εξεταζόμενα ειδησεογραφικά sites και των posts στο Twitter στις 4 εξεταζόμενες κατηγορίες θανατηφόρων συμβάντων, ΔΕΝ αντανακλά την αναλογία του πλήθους των καταγεγραμμένων συμβάντων και νεκρών στις ίδιες κατηγορίες.
Όσο αφορά τον δεύτερο ερευνητικό στόχο, από την επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων, εντοπίζονται αρκετές διαφορές τόσο ανάμεσα στα κείμενα των εξεταζόμενων ειδησεογραφικών sites και των tweets, όσο και μεταξύ των κειμένων στις διαφορετικές θεματικές κατηγορίες μέσα στα ίδια τα Μέσα.
Οι διαφορές καταγράφονται τόσο στην σύγκριση ημίτονου (cosine similarity), όσο και στη συναισθηματική ανάλυση (sentiment analysis). Οι μεγαλύτερες ομοιότητες παρατηρούνται μεταξύ των κειμένων για τις ανθρωποκτονίες στα ειδησεογραφικά sites και οι μεγαλύτερες διαφορές εμφανίζονται μεταξύ των κειμένων στα ειδησεογραφικά sites και στα tweets, σε όλες τις εξεταζόμενες θεματικές κατηγορίες και κυρίως στα εργατικά και στα τροχαία.
Από τα στοιχεία της έρευνας που παρουσιάστηκαν αναλυτικότερα παραπάνω, προκύπτει ότι:
τα κείμενα στα εξεταζόμενα ειδησεογραφικά sites φέρουν περισσότερα αρνητικά συναισθήματα (μεταξύ των οποίων και ο φόβος) για τις ανθρωποκτονίες και όχι για τα τροχαία που αποτελούν τον πρώτιστο κίνδυνο θανάτου από τις εξεταζόμενες κατηγορίες, ή τις αυτοκτονίες που αποτελούν τη δεύτερη κύρια αιτία
στο Twitter, τα κείμενα φέρουν περισσότερο φόβο για τα τροχαία, αλλά και περισσότερη λύπη και κυρίως έκπληξη
Δυο λόγια με το καπέλο του σκεπτόμενου ζώου (homo sapiens)
Έχω την αίσθηση ότι όσοι έχουν πει πως το κύριο ζητούμενο σε μια συζήτηση δεν είναι η εξέταση ενός προβλήματος, αλλά η απόδειξη (στον εαυτό και στους άλλους) ότι έχουμε δίκιο… μάλλον έχουν δίκιο. Η δημόσια συζήτηση για μια σειρά περιστατικών στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής που έχουν σαν αποτέλεσμα το θάνατο αρκετών ανθρώπων καθημερινά, μου φαίνεται ότι δεν αφορά ούτε τα περιστατικά καθε αυτά, ούτε τους νεκρούς (άλλωστε σχεδόν όλους για τους οποίους διαβάζουμε, ακούμε και βλέπουμε τα πρόσωπά τους στις ειδήσεις, δεν τους έχουμε γνωρίσει προσωπικά).
Μετά από περισσότερους από 20.000 νεκρούς στην Ελλάδα, τα τελευταία 20 χρόνια σε τροχαίο, και έχοντας σχεδόν όλοι μας κάποιο θύμα στο συγγενικό ή φιλικό μας περιβάλλον, με εκπλήσσει το γεγονός ότι ο λόγος των tweets για τα τροχαία φέρει έκπληξη. Περισσότερο όμως με απογοητεύει ότι όλα τα αρνητικά συναισθήματα στα κείμενα των ειδησεογραφικών sites για τα τροχαία είναι τελευταία. Σημαίνει αυτό άραγε ότι έχουμε καταλήξει απαθείς απέναντι σε συγκεκριμένα φαινόμενα;
Με όλο το σεβασμό στα θύματα ανθρωποκτονιών, πώς γίνεται να λέμε ότι νοιαζόμαστε για τους ανθρώπους που χάνονται άδικα, όταν φαίνεται να προσπερνάμε σαν κάτι αποδεκτό τους 10πλάσιους νεκρούς ετησίως από αυτοκτονίες και τροχαία; Πώς γίνεται να εξεγειρόμαστε επειδή δεν άξιζε τέτοιος θάνατος στα θύματα των ανθρωποκτονιών και να καταπίνουμε αμάσητα τους αυτόχειρες, τους πεζούς, τους ποδηλάτες, τους μοτοσυκλετιστές, τους οδηγούς, τους επιβάτες και τους εργαζόμενους κυρίως σε εργοστάσια και εργοτάξια;
Έχω μια υποψία γιατί το κάνουμε, αλλά προτιμώ να αναρωτιέμαι και να συνεχίζω να αναζητώ την απάντηση (γιατί αυτή που έχω δε μας τιμά σαν homo sapiens – που θέλουμε να πιστεύουμε πως είμαστε).
Many go fishing all their lives without knowing that it is not fish they are after.
Henry David Thoreau
Θοδωρής Παρασκευάς