Τα προηγούμενα χρόνια, μεγάλος αριθμός νέων Έλληνες επιστημόνων, επαγγελματιών και ερευνητών εγκατέλειψαν τη χώρα αναζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας και ζωής στο εξωτερικό. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως brain drain, που μεταφράζεται στα Ελληνικά ως «διαρροή εγκεφάλων», και επηρέασε άμεσα την ελληνική κοινωνία και οικονομία.
Σύμφωνα με στοιχεία, πάνω από 500.000 Έλληνες έχουν μεταναστεύσει από την αρχή της οικονομικής κρίσης, οι περισσότεροι με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και εξειδίκευση. Η Ελλάδα κατατάσσεται σταθερά ανάμεσα στις πρώτες 15 ευρωπαϊκές χώρες με τον υψηλότερο δείκτη brain drain, όπως αποδεικνύεται παρακάτω.
Το φαινόμενο δεν αφορά μόνο τη χώρα μας· αποτελεί παγκόσμια πρόκληση, ιδιαίτερα για μικρότερες ή οικονομικά πιεσμένες χώρες. Ωστόσο, στην ελληνική περίπτωση, παρά το γεγονός ότι έχει πραγματοποιηθεί προσπάθεια για την επιστροφή των «εγκεφάλων» στη χώρα, η έκταση του φαινομένου δημιουργούν σοβαρές ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, το δημογραφικό και την απώλεια παραγωγικού δυναμικού.
Η παγκόσμια κατάταξη
Ο χάρτης που ακολουθεί καταγράφει τον πιο πρόσφατο δείκτη brain drain της κάθε χώρας παγκοσμίως, με τιμές που κυμαίνονται από το 0.3 έως το 10. Στην πρώτη θέση βρίσκεται η Σαμόα (η οποία δεν είναι ευδιάκριτη στον χάρτη) με δείκτη 10, την κορυφή δηλαδή της κλίμακας. Ακολουθεί η Τζαμάικα με 9.2, και η Ερυθραία με 8.7 ενώ οι χώρες με το χαμηλότερο brain drain είναι η Αυστραλία με 0.3, η Νορβηγία με 0,4 και η Σουηδία με 0,6.
Η Ελλάδα, βρίσκεται στην 120η θέση παγκοσμίως, με τον δείκτη να βρίσκεται στο 4,1.
Δείτε τον διαδραστικό χάρτη εδώ → https://datawrapper.dwcdn.net/8265N/2
Πηγή: https://www.theglobaleconomy.com/rankings/human_flight_brain_drain_index
Το ελληνικό brain drain
Οι μαζικές αποχωρήσεις ξεκίνησαν έντονα με την οικονομική κρίση. Από το 2010 και μετά, δεκάδες χιλιάδες νέοι εγκατέλειπαν τη χώρα κάθε χρόνο. Για κάποιους ήταν μια επιλογή καριέρας. Για άλλους, ένα αναγκαστικό βήμα. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια ο ρυθμός δείχνει να μειώνεται, η τάση παραμένει.
Οι λόγοι είναι, σχεδόν πάντα, συνδυαστικοί. Οι περισσότεροι αναζητούν καλύτερους μισθούς, σταθερότητα, προοπτικές εξέλιξης. Πολλοί φεύγουν για να σπουδάσουν και δεν επιστρέφουν, ενώ άλλοι ξεκινούν να δουλεύουν σε εταιρείες του εξωτερικού από απόσταση και στη συνέχεια μετακινούνται μόνιμα. Το κοινό μοτίβο είναι η αίσθηση ότι η Ελλάδα δεν προσφέρει τις συνθήκες που θα τους επιτρέψουν να αξιοποιήσουν όσα έχουν μάθει ή να χτίσουν τη ζωή που επιθυμούν. Η μεγάλη πλειονότητα όσων μεταναστεύουν διαθέτουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση.
Τα στατιστικά στον χάρτη που ακολουθεί επιβεβαιώνουν την κατάσταση. Στο γράφημα απεικονίζονται οι αριθμοί των εξερχόμενων μεταναστών της χώρας μας από το 2008 έως το 2023. Είναι εμφαν΄ής η τεράστια μεταβολή στους αριθμούς από την αρχή της οικονομικής κρίσης, ενώ η κατάσταση φαίνεται να σταθεροποιείται ξανά την περίοδο της πανδημίας του COVID-19.
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ | https://datawrapper.dwcdn.net/bt7nG/2/
Το φαινόμενο «brain gain» και η νέα δυναμική επιστροφής
Μπορεί η Ελλάδα να μετατραπεί από χώρα πρός αποφυγή σε χώρα επιστροφής για τους νέους της;
Το ερώτημα αυτό επανέρχεται δυναμικά στη δημόσια συζήτηση, καθώς το φαινόμενο του brain gain αρχίζει να κάνει δειλά-δειλά την εμφάνισή του. Τα δεδομένα που προκύπτουν από διαφορετικές έρευνες δείχνουν διάφορους παράγοντες να αποτελούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη του φαινομένου, ενώ παράλληλα εμφανίζονται σημαντικές ευκαιρίες για τη διεύρυνση του.
Από την μια, η πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) αποτυπώνει μια αισιόδοξη εικόνα για το 2024. Μελετήθηκαν 602 περιπτώσεις επιστροφής, κυρίως υψηλά καταρτισμένων επαγγελματιών που είχαν φύγει στο εξωτερικό κατά την περίοδο της κρίσης. Οι περισσότεροι είχαν αναζητήσει αξιοπρεπή εργασία και εργάζονταν στον ιδιωτικό τομέα με αποδοχές άνω των 3.000 ευρώ. Τώρα, επιστρέφουν με σημαντική τεχνογνωσία, αυτοπεποίθηση και διάθεση να συμβάλουν στην ελληνική αγορά. Η απόφασή τους να επιστρέψουν βασίζεται κυρίως σε προσωπικούς λόγους, όπως η οικογένεια και η ποιότητα ζωής, παρά σε οικονομικά ή κρατικά κίνητρα. Επιπλέον, πάνω από το 70% δηλώνει ότι εφαρμόζει τις δεξιότητες που απέκτησε στο εξωτερικό στην τωρινή του εργασία. Σημαντικό ποσοστό στρέφεται επίσης και στην επιχειρηματικότητα.
Ο αντίλογος της Adecco
Από την άλλη πλευρά, η έρευνα της Adecco σε συνεργασία με το Ελληνικό Παρατηρητήριο του LSE επισημαίνει ότι το brain gain στην Ελλάδα συναντά σημαντικά εμπόδια. Οι ελληνικές επιχειρήσεις, όπως διέκριναν, δεν αξιολογούν επαρκώς την εμπειρία και τις δεξιότητες που αποκτήθηκαν στο εξωτερικό, δίνοντας συνεπώς μεγαλύτερη βαρύτητα στην τοπική προϋπηρεσία και στην άμεση συνάφεια με τη θέση εργασίας. Επιπροόσθετα, η στρατηγική προσέλκυσης και αξιοποίησης επιστρεφόντων ταλέντων παραμένει περιορισμένη, κυρίως σε μεγάλες εταιρείες, με αποτέλεσμα πολλοί που επιστρέφουν να μην βρίσκουν τις ευκαιρίες που θα περίμεναν.
Συνολικά, ενώ το ΕΚΤ παρουσιάζει μια θετική τάση επιστροφής υψηλού επιπέδου εργαζομένων, η έρευνα της Adecco καταδεικνύει ότι η ελληνική αγορά εργασίας χρειάζεται ουσιαστικές αλλαγές στην κουλτούρα και στις πρακτικές της ώστε να μπορέσει να εκμεταλλευτεί πλήρως το δυναμικό του brain gain. Η πρόκληση είναι να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε οι επιστρέφοντες να αξιοποιηθούν πραγματικά, μέσα από σύγχρονα κριτήρια πρόσληψης και υποστήριξης.
Η ελληνική αρθρογραφία έχει αναφερθεί εκτενώς στο ζήτημα του brain gain. Το παρακάτω σύννεφο απεικονίζει τις συχνότερες λέξεις που εμφανίζονται στην πρόσφατη αρθρογραφία, με συλλογή άρθρων από ΜΚΔ και σελίδες στο διαδίκτυο. Μέσω αυτού, γίνεται ευδιάκριτη η εικόνα του δημοσίου διαλόγου που αναπτύσσεται γύρω από την επιστροφή των νέων στην Ελλάδα, ενώ τα συμπεράσματα που προκύπτουν εξαρτώνται από την υποκειμενική ερμηνεία και ανάλυση του περιεχομένου του.
Innews
Με λίγα λόγια…
Καταλήγοντας, η Ελλάδα βίωσε το brain drain ως ένα μεγάλο πλήγμα για την ανάπτυξη των εγχώριων οικονομικών δραστηριοτήτων της. Με βάση τις έρευνες, βρίσκεται σε ένα μεταβατικό στάδιο από το brain drain στο brain gain, με αβέβαιη την μελλοντική τάση. Οι ενδείξεις επιστροφής ταλέντων είναι σαφείς, αλλά έκδηλες είναι και οι δυσκολίες στην ενσωμάτωσή τους στην αγορά εργασίας. Η επιτυχής αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας απαιτεί αλλαγές τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και σε επίπεδο εταιρικής κουλτούρας, ώστε η επιστροφή των νέων να γίνει βιώσιμη και επωφελής για την οικονομία και την κοινωνία συνολικά.
Πηγές :
https://www.ekt.gr/el/news/30483
https://www.adecco.com/el-gr/blog/adecco-group-research-with-the-lse-greek-observatory