Τη δεκαετία του ’90 ήταν ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία η πρώτη ηχηρή επαφή της γενιάς μου με την έννοια του πολέμου. Ειδήσεις και εικόνες τρομακτικές να διαδέχονται η μία την άλλη! Πολεμικοί ανταποκριτές να μεταδίδουν τις εξελίξεις μέσα από τα ερείπια, με την εικόνα να πάλλεται εξαιτίας κάποιας κοντινής έκρηξης. Φλεγόμενες πόλεις! Ανακοινώσεις στα δελτία ειδήσεων να απομακρυνθούν τα παιδιά από τους δέκτες γιατί ακολουθούν σκληρές εικόνες! Ανθρωπιστική βοήθεια! Τόνοι κονσέρβες… Λες κι οι πόλεμοι τελειώνουν με κονσέρβες και γάλα εβαπορέ(!). Μα πάνω απ’ όλα η απειλή του πολέμου στα Βαλκάνια. Ενός πολέμου τόσο κοντά μας!
Τις επόμενες δεκαετίες ακολούθησαν κι άλλοι, πολλοί πόλεμοι. Κι άλλες σκληρές παλλόμενες εικόνες! Κι άλλη βία! Κι άλλες φλεγόμενες πόλεις! Κι άλλες ανακοινώσεις! Κι άλλη ανθρωπιστική βοήθεια! Όμως, πάντα μακριά. Πάντα με την αίσθηση ότι δε μας αγγίζουν. Μέχρι που στις 24 Φεβρουαρίου 2022 η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία κι ο πόλεμος γίνεται πάλι μία συνθήκη που κρέμεται απειλητικά πάνω από τα κεφάλια μας.
Η σύγκρουση Ρωσίας – Ουκρανίας κρατάει πολλές δεκαετίες αλλά “επίσημα” ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2014. Η Ρωσία αμφισβητεί μέρος των Ουκρανικών εδαφικών κτήσεων κυρίως στο νότιο και ανατολικό κομμάτι της Ουκρανίας, με επίκεντρο τη χερσόνησο της Κριμαίας. Πρόκειται για μια παρατεταμένη σύγκρουση, με περιόδους έξαρσης και ύφεσης, που ποτέ, όμως, μέχρι σήμερα δεν είχε πάρει διαστάσεις γενικευμένης σύρραξης. Τον Φεβρουάριο του 2022 πραγματοποιείται ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, με τις εχθροπραξίες να επεκτείνονται σχεδόν στο σύνολο της Ουκρανικής επικράτειας αλλά να είναι ιδιαιτέρως σφοδρές σε τμήματα του Ντονμπάς και την Κριμαία.
Η διεθνής κοινή γνώμη καταδικάζει την εισβολή και η πλειοψηφία των κρατών σε Αμερική, Ευρώπη και Ωκεανία τάσσονται υπέρ της Ουκρανίας στέλνοντας ανθρωπιστική βοήθεια και πολεμικό υλικό. Οι διεθνείς συμμαχίες και οργανισμοί κατακεραυνώνουν τη Ρωσία με κυρώσεις και οικονομικούς αποκλεισμούς, ακόμα και στους απλούς Ρώσους πολίτες (!), αλλά ο φόβος της ενεργειακής και οικονομικής κρίσης καθώς και το ενδεχόμενο ενός γενικευμένου, ίσως και παγκόσμιου, πολέμου κρατούν τους “υποστηρικτές” σε απόσταση ασφαλείας. Τονίζεται δε συστηματικά η πεποίθηση ότι οι εχθροπραξίες θα τελειώσουν σε μερικές μέρες ή εβδομάδες και πως δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας. Όμως, οι μέρες και οι εβδομάδες περνούν και σήμερα περισσότερους από 4 μήνες μετά την πρώτη επίθεση έχει γίνει ξεκάθαρο πως πρόκειται για μια πολεμική σύγκρουση με μεγάλο αντίκτυπο σε παγκόσμιο επίπεδο, που έχει δημιουργήσει ένα έντονο αίσθημα ανασφάλειας και ανησυχίας για την επόμενη μέρα.
Ποια είναι, όμως, η θέση της Ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης στην Ελληνική ειδησιογραφία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία ο Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος μονοπώλησε τα δελτία ειδήσεων για μεγάλο διάστημα και πολλές ώρες την ημέρα η ενημέρωση για τις εξελίξεις ήταν καταιγιστική, με τα έκτακτα δελτία να διαδέχονται το ένα το άλλο. Στην αρχή… γιατί μετά από έναν περίπου μήνα επανήλθαμε στην τηλεοπτική “κανονικότητα”. Οι εφημερίδες, ωστόσο, και τα ειδησεογραφικά sites εξακολουθούν να ασχολούνται συστηματικά με το θέμα του πολέμου στην Ουκρανία, τις διαπραγματεύσεις και τις διεθνείς συνέπειές του. Κατόπιν εκτεταμένης έρευνας στα άρθρα με το tag Ουκρανία δύο ελληνικών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων, φαίνεται πως η αρθρογραφία γύρω από το Ουκρανικό ζήτημα καλά κρατεί.
Το διάστημα από 22/03/2022 μέχρι 22/06/2022 στο news24|7.gr ανέβηκαν συνολικά 990 άρθρα με το tag Ουκρανία. Τα άρθρα αυτά μοιράζονται σε 19 κατηγορίες του site, με επικρατέστερη την κατηγορία Κόσμος, ενώ τα περισσότερα έχουν ανέβει μεταξύ 7.00 – 7.59 π.μ. . Η συχνότητα των άρθρων για αυτή την περίοδο είναι 11 άρθρα/ημέρα και όσον αφορά το μέγεθός τους έχουν κατά μέσο όρο 1.455 λέξεις/άρθρο. Ο μέσος αριθμός των άρθρων ανά μήνα είναι 248, με τα περισσότερα να έχουν ανέβει τον Απρίλιο, ενώ παρατηρείται μία καθοδική πορεία στον αριθμό τους μέχρι σήμερα.
Για το ίδιο διάστημα στο cnn.gr ανέβηκαν συνολικά 1.372 άρθρα με το tag Ουκρανία τα οποία μοιράζονται σε 15 κατηγορίες του site, με επικρατέστερη κι εδώ την κατηγορία Κόσμος. Τα περισσότερα άρθρα έχουν ανέβει μεταξύ 11.00 – 11.59 μ.μ. , η μέση συχνότητα ποσταρίσματος είναι 15 άρθρα/ημέρα και το μέσο μέγεθός τους είναι 485 λέξεις/άρθρο. Ο μέσος αριθμός των άρθρων ανά μήνα είναι 343, με τα περισσότερα να έχουν ανέβει τον Απρίλιο και Μάιο, και ενώ παρατηρείται και εδώ μείωση στον αριθμό τους μέχρι σήμερα, η οποία, όμως, είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με το news24|7.gr.
Αναφορικά με τις δημοφιλέστερες λέξεις και διγράμματα, τα δύο ειδησεογραφικά sites δεν παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις. Επικρατέστερες είναι οι λέξεις Ουκρανία, Ρωσία, Ζελένσκι, πόλεμος, Πούτιν και τα επικρατέστερα bigrams πόλεμος Ουκρανία, εγκλήματα πολέμου αλλά και Eurovision 2022. Ιδιαίτερη μνεία στους τίτλους των ειδησεογραφικών άρθρων γίνεται και στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για μια πληρέστερη εικόνα του περιεχομένου παρατίθενται τα παρακάτω διαγράμματα με τις επικρατέστερες λέξεις και διγράμματα για τις δύο ιστοσελίδες μαζί αλλά και τα word clouds της κάθε μίας ξεχωριστά. Συγκρίνοντας τα δύο word clouds γίνεται αρκετά ξεκάθαρο ότι η επιλογή λέξεων για το συγκεκριμένο θέμα είναι αρκετά κοινή στα ειδησεογραφικά sites που εξετάστηκαν.
Εκτός βέβαια από τα ειδησεογραφικά sites, ισχυρό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και σε μεγάλο βαθμό της ενημέρωσης παίζουν τα social media . Ένα από τα πιο επιδραστικά κοινωνικά δίκτυα στο πεδίο της ενημέρωσης είναι το Twitter του οποίου οι χρήστες έχουν εκφραστεί εκτενώς και ποικιλοτρόπως όσον αφορά την Ρωσο-ουκρανική σύγκρουση.
Την περίοδο από 10/06/2022 μέχρι 22/06/2022 έγιναν συνολικά 12.699 Tweets με θέμα την Ουκρανία. Οι μέρες με τα περισσότερα Tweets είναι η 16η & 17η Ιουνίου και οι χρήστες δείχνουν μια ιδιαίτερη προτίμηση να τιτιβίζουν μεταξύ 11.00 και 11.59 π.μ.. Βέβαια, παρατηρείται γενικά αυξημένη δραστηριότητα στον χώρο του Twitter μεταξύ 6.00 π.μ. και 8.00 μ.μ.. Τα Tweets που ανέβηκαν αυτή την περίοδο και αφορούσαν την Ουκρανία ήταν περίπου 977/ημέρα και είχαν κατά μέσο όρο 124 χαρακτήρες και 16 λέξεις.
Από τα συνολικά 12.699 Tweets τα 8 έχουν τις περισσότερες αλληλεπιδράσεις με άλλους χρήστες, δηλαδή περισσότερα από 100 Likes και 100 Retweets. Ένα από αυτά έγινε από τον επίσημο λογαριασμό του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, ενώ τα υπόλοιπα 7 από άλλους χρήστες του Twitter.
Αν και μεγάλη μερίδα των ελληνικών Tweets για την Ουκρανία σχολιάζουν τη στάση της Ελληνικής κυβέρνησης και αμφισβητούν ότι η οικονομική και ενεργειακή κρίση έχει άμεση σχέση με τη σύγκρουση, εντούτοις οι επικρατέστερες λέξεις για τους χρήστες του Twitter δεν διαφέρουν πολύ από τις λέξεις που είδαμε παραπάνω να χρησιμοποιούνται στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Ουκρανία, Ρωσία, Ζελένσκι, πόλεμος, πόλεμος Ουκρανία, εγκλήματα πολέμου, Eurovision 2022 και φον ντερ Λάιεν είναι οι δημοφιλέστερες λέξεις και bigrams που επιλέγουν και οι χρήστες του Twitter.
Όσον αφορά τη συναισθηματική φόρτιση των κειμένων που αναλύθηκαν, παρατηρήθηκε πως τα κείμενα των άρθρων του news24|7.gr δεν υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στη διακύμανση θετικών και αρνητικών λέξεων. Επιπλέον, παρατηρείται μια μεγάλη έξαρση της εμπιστοσύνης, ιδιαίτερα τον Ιούνιο, ενώ τα υπόλοιπα συναισθήματα ακολουθούν παρόμοιες διακυμάνσεις. Ελαφρώς εντονότερα από τα υπόλοιπα φαίνεται να είναι ο φόβος, η λύπη και ο θυμός.
Από την άλλη μεριά, στα κείμενα των άρθρων του cnn.gr φαίνεται να υπάρχει προβάδισμα για τις αρνητικές λέξεις χωρίς, όμως, να παρατηρείται μεγάλη διαφοροποίηση και εδώ. Υπάρχει μια εξίσου μεγάλη έξαρση της εμπιστοσύνης και τα υπόλοιπα συναισθήματα ακολουθούν και σε αυτά τα άρθρα παρόμοιες διακυμάνσεις. Ελαφρώς επικρατούντα από τα υπόλοιπα συναισθήματα φαίνεται να είναι ο φόβος και ο θυμός.
Cnn.gr – Sentiment Analysis
Στον αντίποδα των ειδησεογραφικών sites στα Tweets υπάρχει μια ξεκάθαρη διαβάθμιση της συναισθηματικής φόρτισης του κειμένου. Οι αρνητικές λέξεις επικρατούν φανερά έναντι των θετικών και τα συναισθήματα με εντονότερη εμφάνιση είναι ο θυμός, ο φόβος και η λύπη. Επίσης, για ακόμα μια φορά εμφανίζεται ψηλά η εμπιστοσύνη, αλλά σε μικρότερη κλίμακα από αυτή των ιστοσελίδων.
Στο τέλος της ανάλυσης έγινε μια προσπάθεια να διερευνηθεί κατά πόσο μοιάζουν τα άρθρα των ιστοσελίδων μεταξύ τους αλλά και με τα Tweets. Παρατηρώντας τα παρακάτω heatmaps γίνεται ακόμα πιο εμφανές αυτό που έγινε ήδη φανερό από τη συναισθηματική ανάλυση του κειμένου. Οι ειδησεογραφικές ιστοσελίδες φαίνεται πως παρουσιάζουν περισσότερες συσχετίσεις μεταξύ τους αλλά πολύ πιο περιορισμένες με το Twitter.
Συμπερασματικά, το ουκρανικό ζήτημα δεν είναι μία σύγκρουση που τοποθετείται μόνο γεωγραφικά κοντά μας. Τους τελευταίους μήνες έχει επιδράσει με πολλούς τρόπους και σε πολλά επίπεδα της ζωής μας, ενώ κατέχει ένα διόλου ευκαταφρόνητο κομμάτι της ελληνικής ειδησεογραφίας αλλά και των συζητήσεων των χρηστών στα social media. Ιδιαίτερα όσον αφορά τους τελευταίους, φαίνεται ότι η δημόσια κατακραυγή είναι μεγάλη με τη ζυγαριά να γέρνει εμφανώς υπέρ της Ουκρανίας. Μπορεί οι κονσέρβες, η ανθρωπιστική βοήθεια και η αστεία στρατιωτική ενίσχυση των συμμαχικών δυνάμεων να μην σταμάτησαν ποτέ κανέναν πόλεμο. Όσο, όμως, οι δυνατές “συμμαχικές” χώρες κρατούν αποστάσεις ασφαλείας το μόνο που μένει είναι το ηχηρό κατηγορώ της κοινής γνώμης.
Δέσποινα Μενεγάκη
Πηγή κεντρικής εικόνας: airlines.iata.org